Kilala Pa Sana Ako ng Punong Akasya

Tanggap ko na ang katotohanang

hindi na ako 'yong batang

umuupo sa unanong bangko

habang naghuhukay o gumuguhit ng kung ano-ano

sa malambot, buhaghag na lupa

hindi na ako 'yong batang nilulunod sa dura

mga langgam na nagpuprusisyon sa iyong paanan

tangay ang pakpak o binti ng kung anong insekto

papasok sa yungib sa iyong talampakan.

Hindi na ako 'yong batang nagtatanong sa ama

kung bakit pag gabi, nakatiklop

mga dahon ng akasya

dahil ngayo’y alam ko nang

gaya ng tao’t puso, kailangan din nilang magpahinga.

Siguro nga, hindi na ako 'yong batang

ilang ulit na nagtangka kang akyatin

kaya’t nagkasugat-sugat, braso at hita

hindi na 'yong nangungulit sa kanyang ama

na maglagay ng bahay-kubo

sa ibabaw ng iyong mga sanga

siguro nga hindi na ako 'yon, 'yong batang

handang maglupasay, magngangalngal

sa iyong paanan

huwag lang di isama ng mga magulang

sa malayo-layo ring handaan.

Dahil dito, dahil sa mga ito

maaring hindi mo na ako kilala

sapagkat iba na'ng hilatsa ng aking mukha

iba na'ng takbo ng aking pag-iisip

iba na'ng mga larawan sa aking panaginip

iba na'ng kislap sa itim ng aking mga mata

at marami na akong bitbit na mga alaala

idagdag pang sabi ng mga pilosopo

walang sinomang makatatapak sa isang ilog

nang dalawang ulit.

Malamang nga, hindi mo na ako kilala

ngunit magkagayon pa man

gusto ko pa ring umasa

handa pa rin akong bumalik sa aming likod-bahay

umupo doon sa unanong bangko

ilapat ang madalas mangalay na balikat

sa malapad mong katawan

at hintayin ang ilalaglag mong dahon

sa aking mga palad

umaasang sa pagpapalitan man lang natin ng hininga

sa akin man lang ngiti, gawi, tinig at titig

makilala mo ako.

Dahil kung ikaw na naghintay diyan ng ilang dekada

ay hindi na ako makikilala

hinding-hindi na ako dapat pang umasang

makikilala ako

ng mga taong nagpaalam sa akin

at nagsabing magkikita-kita kami ulit.

Batang Nakangiti’t Nakadamit na Pula

Alam mo, sabi ko sa batang lalaking

nakadamit na pula, namumurok ang pisngi

nakatitig, nakangiti sa akin

mapalad ka, mapalad na mapalad ka

dahil ikaw, sa paglulupasay sa sahig

o paghuhumiyaw

o saglit na di pagkibo

nakukuha mo na’ng gusto mo

bahaghari man, ulan o bukang-liwayway.

Kaya mong laruin ang buhay

sa mumunti mong mga kamay

sapagkat binigyan ng kapangyarihan

ng buhay, ng lipunan

munting mong titig, munti mong ngiti, munti mong tinig

at sa iyong paggising

sa muling pagdilat ng iyong mga mata

kaya mong ibahin

ikot ng mundong iniwan mo.

Sana, alam mo'ng mga ito

para hindi mo muna hilinging tumanda

o kung maari nga, kailanman, ‘wag mo nang asamin pa

dahil hindi mo alam, naiinggit sila sa iyo

naiiinggit kami sa iyo, nang sobra

nang sobra-sobra.

Nananatiling nakatitig sa akin

itim na itim niyang mga mata

walang kakurap-kurap

hanggang sa lumabo siya sa aking paningin

at umahon, tumulay

butil ng luha sa aking mga pilik-mata

at tumulo sa kanyang pisngi

gumapang sa kanyang labi

at pinunasan kong aking pisngi't

nalasahan kong

maalat ang luha.

Hindi Ko Muna Tutulaan ang Buhay

Siguro, ayos lang

maski di ko muna tulaan ang buhay

kahit hindi muna ako sumulat ng tula tungkol sa pagtanda

sa pagdating ng rayuma, sa paglisan ng memorya

sa sakit ng pag-ibig at saya ng pagsinta

sa kirot na dulot ng pamamaalam

sa tuwa’t salimuot ng pagkakaibigan

sa hiwaga’t kirot na bitbit ng kamatayan

sa mga alaala.

Siguro, hindi naman ikalulungkot

ng aking poetika

kung di ko muna tutulaan ang buhay

ang gabi, takipsilim at madaling-araw

ang ilog, unos at bahaghari

kung di muna ako susulat ng soneto

para sa mga ama’t ina

kung di muna ako lilikha ng elehiya

sa di makaigpaw-igpaw na pagsinta

kung di muna makikipagluksa ang aking panulat

sa mga naiwan ng nagpaalam

o makikidalamhati

sa mga namatayan ng kaibigan.

Siguro, hindi naman magseselos ang buhay

sa lipunan

kung ito muna’ng aking tutulaan

kung mga edukadong magnanakaw muna, aking haharanahin

kung mga pambubusabos muna’ng hahandugan ko ng pawis, dugo’t tinta

kung masang namatayan ng pag-asa muna’ng aalayan ko ng elehiya.

Siguro, maiintindihan din naman ng buhay

na may sakit ang lipunan, may taning, naghihingalo

na ito muna’ng kailangang alagaan

at siguro, ikatutuwa rin namang niyang

gumaling ang kanyang anak

dahil pag ganap nang malakas ang lipunan

sa kanya na’ng lahat-lahat sa aking panulat.

Magandang Dalaga sa Dyip na Pa-Sta. Maria

Hindi humihinga ang ilaw, sa dyip na pa-Sta. Maria

nang umupo ako sa upuang

pangkalahating pisngi lang ng puwet.

Sa nakalatag na dilim

bahagi ng gabi ang loob ng dyip.

Naisip ko tuloy, di kaya may naghahalikan na sa loob

hindi pa namin nalalaman.

Sumakay si Manong, sumindi ang ilaw

at nagkaroon ng kulay ang mga mukhang

kanina’y hugis lamang.

Nagulat ako, sa ganda ng babaeng kaharap ko:

hugis puso ang mukha

singkit ang mga mata

matangos ang ilong

may malamang pisngi, kulay gabing buhok

makinis na kutis.

Minasdan ko siya, gaya ng sa isang magnanakaw:

mukha siyang edukada

hindi iyong mukhang palamura

o iyong bubukaka, sa harap ng kahit sinong guwapo;

mukha siyang matalino;

meron pa nga siyang kalong

na libro ni Paulo Coelho;

Natagpuan ko na lang, aking diwa sa alapaap.

Ganito’ng babaeng gusto kong makatuluyan

at makasama, sa mundong itinayo ko

mula pagkabata.

Like a virgin, touch
for the very first time

May nag-ring na cellphone

at dumukot ang aking minamahal sa kanyang bulsa.

“Hello.”

Hala, bakit boses lalaki siya?

“’Andito pa lang sa dyip.”

At napangiwi ako

at nandiri sa aking sarili.

Kung Bakit Hindi Ka Mahusay Magsulat

Hanggang ngayon, naku, di mo pa rin makuha

kung bakit hindi mo madagit-dagit

pagiging mahusay sa literatura.

Nagbabasa ka naman—nagbabasa nang nagbabasa

e sabi nila, pag nagbasa, pag nagbasa nang nagbasa, tatalino

at ayon sa kanila, pag nagbasa, pag nagbasa nang nagbasa

makikita mo’ng panget at magandang estilo

pero bakit di ka humusay-husay

sila, naroon na, malayo na

at ang masakit pa, alam mong mas palabasa ka sa kanila.

Hanggang ngayon, naku

wala ka pa ring pangalan sa panitikan

sulat ka naman nang sulat

e di ba, sabi nga ng isang manunulat

nang tanungin siya kung paano siya naging magaling,

“Magsulat ka nang magsulat,” ang sabi niya?

Tinatanong mo’ng iyong sarili—mali ba’ng sabi nila?

O mali ka lang ng intindi?

A, magbabasa ka muna

hindi mo sila iintindihin.

Binuklat mo’ng diyaryo ng PUP

at nagimbal ka sa nakasulat—“The Catalyst

To write not for people is nothing.”

A, nakuha mo na

kung bakit di ka mahusay

kung paano magiging mahusay.

Nakuha mo na.

Ingatan Mo Sana Siya, Kaibigan

Mga labi mo ang pinili niyang halikan

mga daliri’t palad mo ang pinili niyang larui’t hawakan

katawan mo ang pinili niyang yakapin

balikat mo’t dibdib ang pinili niyang sandalan

apelyido mo ang pinili niyang maging karugtong

ng kanyang pangalan.

Ikaw ang pinili niyang

maging ama ng kanyang mga anak

ang pinili niyang maging haligi

ng pangarap niyang tahanan

piniling makasama hanggang sa mga panahon

ng pagdating ng rayuma’t paglisan ng memorya.

Ingatan mo sana siya, Kaibigan,

dahil kahit hindi ako, kanyang pinili

mananatili pa rin, pagkakapili ko sa kanya.

Malamig na Tubig

Halos mauntog na’ng nguso ng bawat sasakyan

sa tambutso ng sasakyang sinusundan.

Nananakit na’ng kili-kili ng mga babae

sa walang patid na pagpapaypay

sa nanlalagkit na katawan.

Hindi na kayang kuhanan ng kamera

mukha ng mga binatilyo’t dalagita

dahil haggard na sila, sira na ang porma.

Nag-iinit na rin ang ulo ng tsuper—na wala pa halos kita—

sa init, sa trapik.

Kinawayan ng isang babaeng nakakotse

 maitim, payat na lalaking

nagtitinda ng nagyeyelong tubig

at namamaybay sa pagitan ng mga dyip.

Bahagyang lumamig ang ulo ng babae

at guminhawa ang lalamunan

nang makailang lagok, sa napakalamig na tubig.

Nainggit siya sa lalaki.

Buti pa siya, sabi niya

nakaiinom ng ganoong tubig—nagyeyelo, malamig.

Sinilip niya sa side mirror ang lalaki

namamaybay pa rin ito sa pagitan

ng mga sasakyan

at tubig na umagos sa isip niya

kung marami siyang malamig na tubig

bakit tumatagaktak ang kanyang pawis?

Upuan sa Bus

Nag-uunahan, nag-aagawan na ang mga kaluluwa’t mga pangarap

sa kahon ng posporong maghahatid sa kanila

sa kani-kanilang pamilya

dahil pader na ang dilim

at nanunuod na ang mga bituin.

Mabagal ang usad ng mga kahon ng posporo

sa kalsada ng EDSA— pahinto-hinto, pakadyot-kadyot

at sa nakabibingi nilang busina

lalo kong nadarama, anyaya ng kama.

Matapos makipag-unahan sa pagsakay

pinalad akong magkaroon ng upuan

sa bus na pa-Malinta Exit.

Nasa Oliveros na ang bus

nang maging bahagi ka ng aking paglalakbay.

Ikinalulungkot ko, wala nang upuan.

Ipagpaumanhin mo, wala nang maginoo.

Hindi ka rin naman kasi pasok sa batayan

ng dapat pag-ukulan ng upua’t paglaanan ng sakripisyo:

hindi ka buntis; walang kapansanan;

hindi ka matanda; walang kasamang bata;

hindi ka maganda.

Tumayo ako, iniwan ang upuan

at naramdaman ko na naman, pananakit ng kalamnan ko sa binti.

“Ate o.”

Ngiti lang ang isinagot mo— ngiti at mabilis na sulyap.

Malapit nang sumuba sa NLEX ang bus

at sa pader na dilim

at nanonood na mga bituin

isa lang aking hiling.

Sana, sa langit

may magpaupo rin sa aking ina

maski sa mga ulap lang.

Maski sa mga ulap man lamang.

Yoyong

“Di na nga ako masyadong kumakain sa terrace namin, e. Medyo ba nandidiri na rin ako ke Yoyong. Dumadahal, tapos do’n lang dudura sa harap nila.” si Edwin, papalabas sila ni Baldo sa Victory Mall sa Monumento— nag-ayos sila ng NBI ID.

Magkakaibigan silang tatlo, dahil matagal rin silang magkakasama sa Hustan’s Incorporated, pabrika ng papel ng Valenzuela. Isang taon nang wala roon si Yoyong, matapos itong mag-resign. Tumanggap din ito ng P300. Pero naroon pa ang dalawa, si Edwin ay tsuper ng trak, at si Baldo ay naman ay operator ng makina.

“E ba’t ba kasi ayaw pang ipagamot? Kelaki ng nakuha e,” si Baldo.

“Nagpakonsulta sa doktor sa center, niresetahan ng gamot, wala ring nangyari.”

“E kelangan do’n e ‘yong tutukan talaga.”

“Ewan ko ba sa kanya. Panay ang bilin ko pag nag-aabot kami sa labas pag gabi, ngingiti-ngiti lang.”

“Napakatipid kasi sa pera,” naunang sumakay si Baldo sa dyip na pa-Malanday.

“Buti ‘ka mo’t di nangangaliwa si Mareng Gemma,” sa tabi ng pinto nakaupo si Edwin.

“Mukhang hindi naman gagano’n ‘yon. Halatang matino.”

Tumango lang si Edwin.

Pagdating ng Marulas, sa tapat ng Petron, sumakay ang Mareng Gemma nila, kahawak-kamay ang isang lalaking hindi nila kilala.

Marami Akong Natutuhan sa Iyo

Sa iyo ko natutuhan, kung paano, tamang paggawa ng quiz

kung paano, tamang pagbato ng tanong

kung gaano kahalagang purihin ang estudyante pag nakatama ng sagot

kung gaano kahalaga, ngiti sa kanila

kung gaano kaimportante, mga payo’t paalala.

Sa iyo ko natutuhan, na kung gusto mong igalang ng mga estudyante

dalawang bagay lang, iyong kailangan— una, iparamdam sa kanilang

hindi mo sila niloloko, na talagang alam mo, tinuturo mo;

ikalawa, iparamdam sa kanilang, mahal mo sila

parang mga anak, parang mga kaibigan

parang bahagi ng pamilya.

Sa iyo ko natutuhang magbanggit ng mga aral

na malayo man, may kinalaman pa rin sa kurso

dahil nga, katwiran mo, buhay ang tunay na asignatura

hindi ang Calculus, hindi ang Trigonometry.

Sa iyo ko natutuhang pahirapan ang mga estudyante

katwiran mo, kaiinisan ka nila, ngayon

pero pag nagtapos na sila, babalikan ka nila

pasasalamatan

di gaya ng madali ang pinapagawa

mataas ang binibigay na grado

katutuwaan, makalipas ang ilang taon

pakiramdam nila, ninakawan sila.

Sa iyo ko natutuhang lumaban, sa kapantay o nakatataas

pag hindi na patas ang batas

pag may mali na sa kalakaran

pag may paninindigan nang natatapakan.

Marami ‘ko sa iyong natutuhan

kaya nga nagulat talaga ako

nang magpatawag ng pulong ang dekano

at sabihing wala ka ng load sa darating na semestre

dahil di ka magaling magturo.

Dalawampung Puno

Sabi sa isang pahayagan

dalawampung puno ang kailangan

para maalis ang carbon monoxide at sulfur dioxide

na ihinihinga ng tambutso ng kada sasakyan

at malamang, iba uli’ng usapan

pag ang aalisin naman

hininga ng mga tsimineya ng pabrika.

Dalawampung puno kada sasakyan daw ang kailangan

para muling umaliwalas ang alapaap

luminis ang mga kaluluwa

maalis ang lansa ng lipunan.

Ang problema, dito sa Pinas

hindi dalawampung puno ang meron

kundi milyong taong napupuno ng galit at poot

sa gobyernong masahol pa sa lason ang polusyon.

Tropang Singko

Palagi, pag nakasasalubong niyo

sa kantina ng paaralan

sa faculty room, sa hallway

sa hagdanan, sa may banyo

propesor niyo sa Filipino

na nagbigay sa inyo ng nagdudumilat na singko

napayuyuko kayo

‘pagkat nahihiya kayong salubungin

sinasabi ng kanyang mga mata.

Batid niyo namang bagsak talaga kayo

dahil sabi nga niya, hindi siya’ng gumawa ng grado niyo—kayo.

At sabi pa niya, titser siya

hindi panday

kaya pag inabutan niyo siya ng bakal

ibabalik niya ito sa inyong bakal, at hindi espada

ngayon, kung di niyo kayang bigyan siya ng espada

sabi niya, kahit kutsilyo lang muna

tuturuan niya kayong gumawa ng espada.

Palagay niyo naman, nahihiya rin siya sa inyo

dahil pag nakakasalubong niya kayo

malayo’ng tingin niya

parang iniiwasang magtagpo’ng inyong mga diwa.

Idagdag pa’ng madalas niyang banggitin dati

nahihiya siya sa kahit na sino

titigan man ito o kausapin

sabihin mang ito ang may kasalanan sa kanya

nangodiko sa exam, halimbawa.

Iyon talaga’ng alam niyo.

Kaya nga nagulat talaga kayo

nang marinig niyo'ng boses niya sa banyo

kausap ang isang titser sa Kasaysayan

at sabihing hindi niya kayo makuhang tingnan

‘pagkat labis niya kayong kinaaawaan.

Bus na Pa-Sta. Cruz

Papunta ako noong Pi Yu Pi

para kumuha uli ng Ti O Ar

kaya gaya ng inaasahan, tinumbok ko na naman

rutang apat na taon kong dinaanan.

Pangalawang sinakyan ko, bus na pa-Sta. Cruz

na wala pa rin palang ipinag-iba

nagmamabagal pa rin sa En Leks

‘pagkat naniningil pa ang konduktor

ngunit sumisigida nang banat

pagsapit sa Balintawak.

Sa Mayon, madalas kaming napatatagilid

at nagigising ang naiidlip
nauumpog sa upuan ang nagti-text

sa parang hanging tulin ng bus

at may ilang, di mapipigilang mapatili

mapa-‘Susmaryosep, magalit

at masigawan ang tsuper at konduktor.

Nagugulat ang mga nalalampasan

napapahawak nang mahigpit sa upuan

ang mga baguhan

habang kampante lang sa puwesto, matagal nang mga suki.

Pagkahinto ng bus

isang mag-inang nagmamadaling bumaba

at nakita kong parehas nakasimangot
ang kanilang mukha.

Naala’la ko tuloy, dating balita sa telebisyon

isang bus sa Sta. Cruz

papasok na lang sa Malinta Exit

tumagilid pa sa Royal Mall.

Pinakinggan ko mula noon

usap-usapan, ng mga konduktor, ng mga tsuper

pati nagtitinda ng mani at tubig.

At tumatak sa akin ang sabi ng isang konduktor.

“Ano kung tumagilid tayo sa bilis ng pagpapatakbo

aba, pag hindi tayo nagmatulin

buong pamilya natin ang tatagilid.”

Tatlumpung Basong Tubig

Ibinalita sa ti vi

ang lalaking namatay, matapos uminom

ng tatlumpung basong tubig.

Ang tanga naman, sa isip-isip ko.

Narinig niya sigurong sabi ng mga artista

gaya ni Angel Aquino

na maganda sa kalusuga’t kutis

 ang inom nang inom ng tubig,

mailalabas mo’ng dumi mo sa katawan.

Speaking of tubig, sabi naman ng titser ko dati

mali ang walong baso kada araw

dapat daw, labing-dalawa o labing-tatlo.

Iyan ay usapang katawan

kutis, kalusugan.

Kung usapang puso na

nasaktan ka nang sobra

nabigo, di makalimot

ano kayang gamot?

A, alam ko na.

Kailangan ko lang uminom

ng tatlumpung basong tubig.

Dugo ng Lamok

Habang nilalamay ko ang artikulo ko

hinggil sa kupad ng katarunga’t progreso

kolum sa pangmasang diyaryo

nagbukas ako ng ilaw

nilakasan ang bentilador.

Hindi sapat ang tanglaw ng kompyuter

at ang usok ng katol

upang itaboy ang mga walang hiyang lamok.

Sa pagbukas ng ilaw

nawala ang drama sa aking kuwarto

pero tiyak, hindi ang mga lamok

dahil rumoronda pa rin sila

sa magkabila kong tenga.

May isang nagtangkang dumapo sa aking pilik-mata.

Iniatras ko ang aking mukha, saka ko hinipan

aba, sa laki’t bigat ng katawan

hindi man lang nakuhang tangayin

ng aking hininga.

Nangati ang hita ko.

Tinampal ko.

Sabog ang katawan ng isa sa aking palad

at nagkulay pula ang pagitan

ng hinlalato ko’t palansinsingan.

Inamoy ko.

Malansa rin talaga’ng dugo ng lamok.

O baka naman dugo ito ng tao? 

Baka naman dugo ko ito?

Ganito rin kaya ang amoy

ng dugo ng mga parasitiko sa gobyerno

dahil dugo rin iyon ng tao, ng masa?

O di hamak na mas malansa’ng sa kanila?

Mesa sa Tabing-Kalsada

Kung araw, sa mesang ito sa tabing kalasada

nakapatong, mga panindang gulay ni Aling Atse pag umaga

ulam kung tanghali

fish ball at gulaman at banana cue kung hapon.

Sa mga gabing pakiramdam ko

mag-isa ako sa bahay at buhay

at parang marami akong hinahanap

sa mga madaling-araw

na ayokong pumasok sa trabaho

at pakiwari ko, nasa isip ko lang ang umaga

dito ako nakatanga

pinanunuod ang mga ulap sa paglalayag

sinasamahan ang mesa sa pag-iisa

dinaramayan ng mesa, dinaramayan ang mesa.

Dito ako inaabutan ng tatay ko

pagkagaling niya sa trabaho

dito ako pinupuntahan ng mga utol ko

pag maghahapunan na o magsasara na ng bahay.

Dito ko natanggap ang text

ng kompanyang pinagtatrabahuhan

para sa aking panayam

dito ko kinakausap sa cellphone, dati kong kasintahan

dito ko ginugunita, mga alaala

dito ko sinisilip sa pagitan ng mga ulap, lawak ng langit

dito ko hinabi, aking mga pangarap

dito ko pinamahasa aking sarili

sa pananaginip.

Ngayong lilipat na kami ng bahay

dahil sa dalawang buwan naming kulang

idinarasal ko, sana

madala ko ang mesang ito

o kung hindi man, sana

may ganito sa amin, sa aking lilipatan.

Sa Kabila ng Windshield

Sa SM North EDSA… sa kabila ng windshield

ng dyip na pa-UP Diliman

nabihag ako ng iyong ganda:

makinis na kutis, maputi’t parang kaybango’t kaylinis

maamong mukha, matangkad

matangos na ilong

itim na itim na mahabang buhok.

Nakatayo ka sa tabi ng karatula:

“No Loading and Unloading.”

Palinga-linga.

Naala’la ko’ng sabi ng propesor ko sa Sosyolohiya

dapat, ang magandang Pilipina

mapunta sa isang Pilipino

sabihin mang hindi ito guwapo.

Tumunog ang cellphone ko.

Binasa ko ang text message.

Naku, kung ano lang pala.

At pag-angat ko ng tingin

sa kabila ng windshield

nakita ko’ng nakabibighani mong ngiti

habang hawak ka sa baywang

ng isang Hapon

na sa aking tantiya

lampas nang kuwarenta.