Banana Cue

“Hindi malasa ‘yung asukal,” nakasimangot ako habang nginunguya ang tigsasampung pisong banana cue ni Ate Josie.

Nakatingin sa akin si Ate Eva. Nakasimangot na naman siya. Lagi na lang siyang nakasimangot. Bihira kong makitang nakangiti.

Halatang lampas trenta na siya. Malalim ang mga mata. Maitim. Laging nakapusod ang lampas-balikat at itim na itim na buhok. Maganda sana, kaso nga, laging mukhang stressed na stressed.

Dalawa na ang anak nila ni Kuya Edgar, isang grade 3, si Myra, at isang dalawang taon, si Mitch. Pero hindi sila kasal, live-in lang. Wala siyang trabaho, si Kuya Edgar lang, regular na empleyado sa pabrika ng pintura.

“Kulang kasi’ng mantika n’ya,” nakatingin pala sa akin si Mommy, akala ko, nasa loob na siya. “Dapat kasi, nakalubog ‘yan sa mantika.”

Ibinaba ko sa platito ang stick, may natitira pang isang piraso. Tinitigan ko ang banana cue, mukhang malungkot. Sa itsura pa lang, halatang di na masarap. Nakatingin pa rin sa akin si Ate Eva.

“’Va, o.”

Nasa terrace na ulit si Mommy. May iniabot siya kay Ate Eva, nakatupi. Ang limang daan lang ang nakita ko.

“Pasens’ya na talaga, ‘Te. Nagkapatung-patong na.”

“’Yaan mo na muna,” nakangiti na naman si Mommy.

Nasa tabing-kalsada ang bahay namin. Sa kabilang kalsada nagtitinda ng fishball, French fries, burger, gulaman at kwek-kwek si Ate Josie. Doon sa tapat ng gate, papasok sa San Jose compound. Puro apartment doon. Doon din sila nangungupahan.

Sa totoo lang, walang tinda si Ate Josie na nasarapan ako. Puro matabang. Wala lang talagang malapit na mabilhan.

Sa gilid ng bahay namin ang daan papuntang looban, mas maraming apartment dito. Mas maliliit at mas mura. Malapit sa igiban ng tubig at half court na basketbolan ang kina Ate Eva.

Malaki ang bahay namin, at kami lang ang hindi nangungupahan. CPA si Mommy at civil engineer si Daddy. Kaya madalas, sa amin tumatakbo ang mga mangungutang. Komo mabait si Mommy, maraming nakakahiram. Pero siyempre, marami sa mga iyon ang hindi na nagbabayad. Kapalan na lang ng mukha pag nakakasalubong sa daan sina Mommy at Daddy.

“Mabait mangutang si Eva. Marunong mahiya. Gipit na gipit lang talaga, kaya nanungutang,” sabi ni Mommy, minsang naghahapunan kami. “Paisa-isang kilo lang kaya sila kung bumili ng bigas.”

Hanggang ngayon, tandang-tanda ko pa ang sagot ni Daddy. “Mas mahalaga nga dapat sa tao ang hiya at pinagsamahan.”

“Magkano ‘yon, Mi?” tanong ko.

“Dalawa.”

Dalawang libo na naman? Noong nakaraang buwan lang, nanghiram na rin ito ng isang libo.

Matagal nang magkaibigan sina Ate Josie at Ate Eva. Dayo lang sila rito sa Valenzuela, tubong Tuguegarao si Ate Josie, Samar naman si Ate Eva.

Magnininang pa nga kay Mitch si Ate Josie, hindi pa nga lang ito mabinya-binyagan, dahil wala ngang kapera-pera sina Ate Eva.

Kaya gulat na gulat ako nang isang hapon na lumabas ako para bumili ng meryenda at may makita akong mesa sa tabi ng daan papuntang looban, malapit sa gate namin. May tindang fishball, orange juice, kwek-kwek at banana cue.

Nakita kong panay ang tingin ni Ate Josie sa tindera.

Nakayuko lang si Ate Eva.

Delete

nakita kong naging lamukot ng papel

ang iyong mensahe

binilog na puting bolang

inihagis sa basurahang lata

nakita ko pang masayang tinakpan

ng umiindak na takip ng basurahan

kaya wala na sa inbox ko ang sinabi mo

ngunit heto, sinisigawan pa rin ako

wla kng kuwentang tao

Gripo

Piningot si Ligaya,

bigla na lang nasuka.

Tutuldok, Nanlilisik na mga Mata

pinaghiwalay nito ang mga numero

10 at 33

nanlilisik na pulang liwanag

parang mata

ng nakatagilid na halimaw

parang titig ni kamatayan

tumitibok ito

parang puso

parang pulso

pumipintig

paulit-ulit

walang hinto

Parang hindi hihinto

tumitibok na ito ngayon

sa pagitan

ng 10 at 34

parang galit na galit

nagsusumigaw

isinisigaw ang katotohanan

nanlilisik na katotohanan

tumatakbo ang segundo

minuto

oras

magbabago ang lahat

tatanda ang tao

mamamatay

Tatanda

Mamamatay

at narito ako

sa istasyon ng tren

Kangina pa naghihintay

Mula sa Itaas

Nakayuko na naman silang naglalakad,

balisa, malungkot,

makupad,

tulad nang dati,

tulad nang bawat gabi.

Nasa galising bangketa

ang kanilang mga mata,

iniisip ang mga bayarin, pangarap na pahinga,

mga kailangang tapusin.

May nasa harap ang bag, yaka-yakap.

May napapapikit at naghihikab,

nakahawak sa maingay na tiyan.

Kabilugan ko ngayon,

dilaw na dilaw na liwanag

na minsan lang masilayan.

Ngunit wala ni isang tumingala

para saglit man lang na titigan

itong kariktan.

Midterm Exam

identification

                  multiple choice

enumeration

                                          analogy

             classification

pinoproblema mo itong lahat

paulit-ulit na kinikilala ang isinasaad

ng bawat pangungusap

ngunit hindi

mauna-unawaan

walang maisulat sa patlang

malakas ang tunog

ng paghinga ng aircon

ng buntong-hininga ng nagkakamot

na katabi

mga pag-ubo

pagbahing

ng pagpapalit

ng pahina ng papel

ng bolpeng nalalaglag

gumugulong sa sahig

identification

                  multiple choice

enumeration

                                          analogy

             classification

pagkapasa mo ng papel

binalikan ka

ng iniwan mong

problema sa pamilya

Ganito Lang Naman Iyon Kapayak

Ganito lang naman iyon kapayak.

Lilikha ka ng masisiglang pahayag

na magtatanghal sa mahal mong mga gamit,

mga lugar na narating,

mga pagkaing natikman,

tanyag na mga taong nakaumpukan.

Magtatanghal

sa di pangkaraniwang mga karanasan.

Ganito nga lang iyon kapayak.

Pasasayawin mo sa hangin ang mga salita,

kukumpasan,

paiindakin, pakekembutin,

nang malaman nila kung ano ka na,

kung nasaan ka na.

Kung sino ka na nga ba.

At pag-alis mo, mag-uusap pa rin sila.

Pag-uusapan ka nila, habang sinusundan

ng nasusuklam nilang mga mata

at naglutang sa hangin

ang mga kataga ng pagkarimarim.

Parentheses

nakakulong ka sa parentheses

at ako

ang naglagay nito

kaya isa kang preso

isang estranghero

preso ‘pagkat

ipinaloob nga kita

sa bilangguang kasyang-kasya ka

isang bartolina

estranghero ‘pagkat

hindi mo na nakakasalamuha

ang ibang emosyon

hindi mo sila kilala

hindi ka nila kilala

at dahil nga ipinaloob kita

sa parentheses

ikaw ang pinakamalimit kong mapansin

parang isang salita

o parirala

sa loob ng isang akda

ngayon, palalayain na kita

hindi ka na magiging estranghero

hindi na magiging preso

makikilala na kita

gaya ng iba

gaya nila

palalayain kita

‘pagkat nakaipon na ako ng tapang

at sana nga, mali ako

mapatunayan sanang kasiyahan kang

kinilala

inakala kong lungkot

ako

na ibinilanggo ng takot

Umaga

Binasag ng banayad

na liwanag

ang mga agam-agam

at namukadkad ang pag-asa

sa iyong kaluluwa.

Monumento Station

Bumukas ang pinto,

at nag-unahan ang mga paa,

parang may kung anong karera.

Naging maputlang itim ang tiles na sahig.

Nagsayawan ang mga kamay, katawan,

ulo at backpack.

Nagsapin-sapin ang mga padyak.

Muling naligalig

ang istasyong saglit kung matahimik.

Kung bigla kaya akong maglaho

habang nakapila rito sa makinang kumakain ng tiket,

maglahong gaya ng lumipas na sandali,

mapansin man lamang kaya

nitong mundong nagmamadali?

Pinakamalambot na Unan

“Malinis na konsens’ya ang pinakamalambot na unan.” Ito ang sabi kahapon ng pastor sa Canumay West nang isama si Eric ng ate niya na magsimba.

Bumiling siya, dumapa, tumihaya, at bumiling ulit. Niyakap ang unan, binitiwan, niyakap ulit. Patay na ang ilaw at hatinggabi na. Wala siyang ibang nakikita kundi liwanag ng puting  kisame. Walang ibang naririnig kundi ang mahinang ugong ng wall fan. Pero talagang hindi siya makatulog. Naalaala niya ang nangyari noong Sabado. Hindi rin siya makatulog nang gabi iyon at kagabi, pero mas matindi ngayon. Gayong pangatlong gabi na ngayon mula noon.

Tanghaling tapat iyon. Galing sila ng ate niya sa Puregold sa Paso de Blas. May bitbit siyang dalawang grocery bag. Nauuna siya. Ganoon siya lagi, inuunahan niyang maglakad ang ate niya. Masyado kasing mabagal. Nai-stress siya pag mabagal ang kasabay niyang naglalakad. Kaya para di siya mainis, lagi siyang nauuna.

May dumaang dyip at kotse. Hindi siya tumawid. Tatawid na sana siya, pero may parating ulit na kotse. Baka abutin siya. Hindi muna siya tumawid. May motor. Medyo malayo pa. Tatawid siya. Pero naisip niya, mabilis ang motor. Hindi siya tumawid. Malapit na ang motor. Hindi naman mabilis. Tatawid siya. Pero baka abutin siya. Umatras siya. Nang ilang dipa na lang ang motor, humakbang siya. Para pagdaan nito, makatawid siya agad. Nalaki ang hakbang niya. Mababangga siya nito. Humakbang ulit siya. Pero pumaling ito. Mababangga siya. Umatras siya. Nawalan ito ng balanse, sumadsad.

“Oy!” sigaw ng isang matanda.

May mga lumapit sa nakamotor. May babaeng napatakip ang kamay sa mata.

Naka-helmet itong itim. Umaagos ang dugo sa braso, habang hirap na hirap sa pagtayo. Naipit ang isang paa nito. Tinulungan ito ng isang lalaki, habang may isang nagtatayo sa motor.

Nakatingin sa kanya ang isang ale. Napalunok siya ng laway. Tumawid siya bigla, sumingit sa mga mga taong tumatawid.

Kangina nga, nakita niya sa pelikulang pinanonood ng ate niya sa laptop ang kotseng  sumalpok sa puno nang iwasan nito ang squirrel sa kalsada. Naipit ang paa ng driver nito. At kinailangang putulin.

Musika

bumuhos ang ulan

at gaya ng musika

masiglang nag-imbita

ng mga alaala

Kwaaak

“Roger, Roger, kwaaaaak,” nakatapat sa bibig ni Baldo ang cellphone niya, ginagawang radyo. “Roger, Roger, kwaaaaak.”

Tawanan.

Eksena ito noong isang hapon, sa tapat ng bakery. Ginagaya ni Baldo si Kuya Bobet.

Kapitbahay namin sina Kuya Bobet, apat na apartment lang kami sa compound namin. Magkukuwarenta na siya. Maitim na mataba. Parang ang dumi-dumi sa katawan. Laging parang ang lagkit-lagkit.

Siya ang nag-aalaga sa dalawa nilang anak, parehas elementary. Ang asawa niya ang nagtatrabaho, si Ate Rose. Bihirang-bihira kong makita si Ate Rose. Panggabi kasi sa pabrika ng sardinas.

Maraming naiinis kay Kuya Bobet. Mayabang kasi. Sa mga kuwentuhan, laging siya ang magaling. “Dapat, gan’tong ginawa mo…” “Kasi, ‘yong mga ganyan…” Kahit kitang-kita naman sa kanyang siya mismo, hindi naiintindihan ang sinasabi niya.

“Mapagmarunong,” sabi nga ng mga tambay. “Parang may plema naman pag nagsalita. An’sama ng boses.”

Kahit sina Nanay, Tatay at ang dalawa kong kapatid, inis na inis sa kanya. Pero hindi lang dahil sa kayabangan niya. Kundi dahil sa pagdahak niya. Napakadalas.

Maliit lang ang inuupahan namin, kaya wala kaming kusina, ni mesa. Nagsalampak kami sa sala pag kumakain. Tapos, gagawin naming trenta ang volume ng TV. Panay kasi ang dahak niya, tapos, sa daan na lang dudura.

“K’waaaaaaak… k’waaaaaaaaaaaaak… k’waaaaak.” Tapos, maririnig ko ang tunog ng malapot na dura na tatama sa semento.

Kahit pag lalabas ako, nakikita ko ang mga iyon. Minsan, sariwa pa. Nakakadiri.

Hindi naman ako maarte, pero naiinis talaga ako sa mga dumudura sa daan. Pakiramdam ko sa mga gaya nila, walang modo. Puwede namang sa kanal dumura.

“Ba’t ba di s’ya magpagamot? Baka mam’ya, kung ano na ‘yan.”

“Ewan ko sa kanya,” halatang irita sa kanya si Nanay.

Kahit ako naman kasi, irita rin kay Kuya Bobet.

“Dapat, di HRM ang kinuha mo,” hindi ko na halos maintindihan ang ‘HRM’ dahil sa boses niya. “Pangkatulong lang ‘yon,” sabi niya sa bunso namin.

Pero napalitan ng awa ang inis ko kay Kuya Bobet, nang dumaan ako kagabi sa Victory Mall, sa Monumento, para bumili ako ng clear book sa National Book Store, pabili ni Bunso. At makita ko sa tapat ng Grand Central si Ate Rose. Nakayakap sa braso ng isang lalaki.

Konduktor

“Ma’am, Sir, Malinta,” kaway ni Willy. “Saglit lang, lalakad na ‘yan.” Kilala niya sa mukha ang ilan sa mga sumasakay.

Alas-singko na ng hapon. Magulo na naman sa Avenida. Nagsisikip na naman sa dami ng tao at sasakyan.

“Malinta o. Lalakad na.”

Nakikita niya sa gilid ng kaliwang mata niya ang dalawa. Nakaupo sa mahabang upuan sa karinderya, nakatingin sa kanya. Parehong nakangiti. Alam niya ang iniisip ng mga ito. Pero ayaw niya ng gulo. Ni mapikon, ayaw niya.

“Malinta po, Ma’am!” sabi niya sa estudyante ng FEU. “Bagong Silang, Bayan.”

“Napaka-good boy!”

Napalingon siya. Si Nanding iyon, nakangiti kay Kano, driver niya.

“Oo nga e,” nakapamewang sa pinto ng bus si Kano, nagpipigil ng tawa.

Napahiya siya. Ganito lang talaga ang mga ito. Malalakas mang-inis. Pero talagang hindi siya natutuwa.

Hindi siya ganito dati. At iyon ang dahilan kung bakit ganito siya ngayon.

Pag may mga sasakay, at nalamang wala nang upuan, at tatayo na sila hanggang Malinta Exit, at bababa, at lilipat sa susunod na bus, naiinis siya.

“Keaarte n’yo! Tingnan ko lang kung di kayo mainip.”

Minsan, inaway siya ng isang ale. “Wala kang pakealam, Manong, kung ayaw naming sumakay. Isang oras na b’yahe, tapos, nakatayo kami? E galing pa nga kami sa trabaho e.”

“Kearte-arte, ang panget mo naman!” sabi niya pagkasakay nito sa kasunod na bus. At nakita niyang masama ang tingin sa kanya ng babae sa tabing-bintana.

Pag may mga mag-boyfriend ding sasakay, at malalamang hindi sila magkakatabi ng upuan, kaya bababa ang mga ito, naiinis din siya.

Madalas kasi silang mag-away na mag-asawa. Idagdag pang tumatagal ngang mapuno ang bus nila.

Noong Biyernes, may magka-holding hands na sasakay. Maganda ang babae, blonde, matangkad at malaki ang dinadala. Guwapo rin ang lalaki. Medyo maputi at matangkad. Balingkinitan. Parehas mukhang lampas benti-singko anyos na.

“Wala na yata,” nakatingin sa lalaki ang babae.

“Meron pa ‘yan!” sagot niya. Nagtitinga siya. Kakakain lang niya ng lumpiang toge.

“Magkahiwalay e,” hinatak ng lalaki ang babae papunta sa susunod na bus.

“Kano!” sigaw niya sa karinderya. “Bigyan mo nga ‘to ng folding bed. Gustong magkatabi e!”

Nagulat siya. Nasa harap na niya ang lalaki. Biglang hinablot ang kuwelyo ng naninilaw niyang polo-shirt, at isinalya siya sa katawan ng bus. Bag! Narinig pa niya ang tunog at naramdaman ang sakit sa likod.

“Ano’ng sabi mo?” dinuro siya nito. “Ano’ng sabi mo?” nanlilisik ang mga mata nito.

Mabuti’t umawat sina Kano at ang ilang pasahero.

“Text mo ‘ko kung traffic!” hiyaw ni Nanding kay Kano.

Parang wala itong narinig. Dumahak lang ito, saka dumura at sumakay sa bus.

“O, ikaw nama’ng magtawag!” sigaw ni Nanding kay Kuwek-kuwek. “Tapos na ‘yung walang bayag!”

Humagalpak nang tawa si Kuwek-kuwek. Napatingin sa kanya ang ilang pasahero sa tabing-bintana at karinderya.

Sumampa na siya sa estribo. Ayaw niyang mapikon. Ayaw niya ng gulo. Hindi niya kaya ang away.

Auditing

Bumuntong-hininga pa ako bago marahang itinulak ang pinto ng HR Office.

“Ba’t ka mahihiya, karapatan mo ‘yan!” parang naririnig ko pa ang boses ni Ma’am Fe, economics teacher at labing-limang taon na sa eskuwelahan. “Trabaho mong magturo. Trabaho n’yang mag-compute nang mabuti ng sahod.”

Lumakas ang loob ko. Sana, amoy pa ang pabango ko. Katatapos ko lang ding maghilamos.

Pero naiisip ko rin ang ibinulong sa akin ni Ma’am Donna. “’Wag kang masyadong nagtatanong. I hope you don’t get offended a. Naiinis kasi sila. I’ve been in this school long enough.”

“Yes, Sir,” nakita agad ako ni Ma’am Lilet, payroll master. “Wait lang Sir a,” pumasok siya sa cubicle niya at tinanggal ang papel na naka-post sa dingding.

“Dito tayo, Sir.”

Umupo kami sa magkaharap na upuan. Sa pagitan namin, ang salaming mesa.

Nakasalamin si Ma’am Lilet. Maputi. Payat. Lampas-trenta na. Kadalasang itsura ng mga CPA na napapanood ko sa TV.

“’Yong make-up class n’yo po Sir, kaya walang bayad, kasi wala naman kayong missed class.”

Kumunot ang noo ko. Hindi ko naintindihan.

“Gan’to po,” ipinakita niya sa akin ang post-it paper, nakasulat doon ang date kung kailan ko ni-conduct ang make-up class at kung kailan ang missed class ko. “September 5 po kayo nag-conduct ng make-up. Wala pong kaso ro’n. Kaya lang po, ang inilagay n’yong missed class, August 9. May klase po no’n.”

“So, wala na po ‘yon?” alam kong mas nakakunot ako ngayon. “Kasi po, one week namang suspended ang klase dahil bumabagyo. Kaya akala ko, given nang pag nag-make-up kami, may na-miss kaming class.”

Pangalawang term ko pa lang ito, kaya iyon ang mga unang beses na nag-make-up class ako.

Inayos niya ang salamin niya. “Hindi po, Sir. Strict po talaga sa date. May auditing po kasi kami.”

Nanghinayang ako sa P400. P200 ang per hour ko. Pero hindi na lang ako kumibo.

Basta walang pasok, holiday man o suspended ang klase, hindi kami bayad na mga part-timer. Kahit nga dumating kami sa eskuwelahan nang 4 PM, at nag-suspend nang 4:30 PM, hindi pa rin kami bayad. Kaya talagang nagmi-make-up class ko.

“Okey, ‘eto na lang po, Ma’am,” inilabas ko ang dalawa kong payslip. “Eight hours lang po kasi’ng nakalagay,” ipinakita ko ang payslip ng September 30.

Tumango si Ma’am Lilet.

“’Eto po ‘yung schedule ko ngayong term,” ipinakita ko ang isang long bond paper. Apat na klase ang inabot ng cut-off, dalawang oras ang bawat klase. “Five to twenty po ang cut-off di ba?”

Tumango siya.

“May four hours din po ako nitong five,” ipinakita ko ang isa pang long bond paper, schedule ko last term.

Term break ang September 12 hanggang 18. Exam naman nang September 6 hanggang 12. At walang written exam ang subject ko dahil research. Wala akong proctoring. Kaya September 5, 19 at 20 lang ang ipinasok ko.

“Oo nga po ‘no?” inayos uli ni Ma’am Lilet ang salamin niya, at inilapit ang mukha niya sa papel.

“Sige po, Sir. I-check ko po.”

Ngumit ako. Pilit.

“Tawag na lang po kayo bukas.”

Papunta sa faculty room, naisip ko ang mga puwede kong mabili sa P400.

At naisip ko, bakit ganoon? Akala ko ba, may auditing. Pero bakit ang kulang na bayad sa akin, hindi na-audit. Pero ang maling date ng missed class, na-audit. Hindi tuloy nabayaran ang make-up class ko.

Napahinto ako sa isang baitang ng hagdan. Napakuyom ako. Nalungkot ang tangan kong mga papel. Kasama ang dalawang payslip.

Boyfriend

“Sino ‘yan?” nangibabaw sa tahol ni Chuchu ang boses ng Tita Marie niya.

“Ako po, Tita.”

Lumabas ito at binuksan ang gate. “Pasok, pasok.”

Nagmano siya.

“Wala pa si Froilan e,” sabi nito nang nasa sala na sila.

Hindi niya alam kung ano ang dapat sabihin. Kaya iniabot na lang niya ang isang kilong lansones na binili niya sa daan.

“Naku,” napangiti ang Tita Marie niya, “salamat.” Magkahawig na magkahawig ang mga mata nito at ni Froilan. Parehong singkit at mapungay. Ang sarap titigan.

Magdadalawang buwan na silang wala ni Froilan. At siya ang may kasalanan. Niligawan siya ng isang marine engineering sa PMI, at sinagot naman niya. Mas guwapo si Froilan kaysa rito, mas mahal din niya. Pero parang gusto naman niya ng iba. Ng bago.

Ngunit nakarating iyon kay Froilan. May nakakita kasi sa sa kanila sa MOA. At nakipag-break ito sa kanya.

Gusto niyang sisihin ang mga quote sa text message. Pag nagkaroon ka raw ng dalawang mahal, piliin mo ang pangalawa. Dahil di ka naman magkakaroon ng pangalawa kung mahal mo talaga ang una. Mali, sa loob-loob niya. Maling-mali. Hindi lang talaga marunong makuntento ang tao.

Tumahol uli si Chuchu.

“Wait, Jin a,” lumabas si Tita Marie niya.

Naiwan siyang nakaupo nang tuwid sa sopa. Inamoy niya sa pulso niya ang Herbench niyang pabango. Mabuti’t amuy na amoy pa rin.

“Nar’yan si Jin.”

Si Froilan na iyon. Naramdaman niya ang panunuyo ng laway niya.

“Good evening po,” di niya kilala ang boses na iyon. Babae.

Kumabog ang dibdib niya.

Naunang pumasok ang Tita Marie niya, kasunod si Froilan. Nakahawak rito ang babae. Mahaba ang buhok at may kaunting tagyawat. Chubby.

“O, musta?” bati nito sa kanya.

“Ayos lang,” hindi niya ito matingnan. “Napadalaw lang.”

Umupo sa dalawang katabing upuan ang dalawa. Gusto niyang sipatin nang tingin ang babae. Pero hindi niya magawa. Hindi niya kaya. Sa gilid ng kaliwang mata niya, nakikita niya, malaki ang mga paa nito. Mas maputi rin siya. Mas magandang pumorma.

“Bili lang ako ng softdrinks a,” ipinatong ni Froilan ang kamay sa hita ng babae.

Diniinan ng kanang hinlalaki niya ang number 1 sa cellphone niya nang walang tingin-tingin. At habang kumakabog ang kanyang dibdib. Tumunog ang cellphone sa bulsa ng Oxygen niyang blouse.

Dinukot agad ito ng kaliwang kamay niya. “Hello,” tumayo siya, inilagay sa backpocket ng Penshoppe niyang pantalon ang isa pang cellphone. “Opo, opo,” binilisan niya ang pagsasalita. “Opo. Sige po,” at ibinaba na niya ang cellphone.

“Uy, mauna na ‘ko,” tiningnan niya si Froilan. Mas makinis ito ngayon. Parang tumaba rin. Nagkapisngi. “Urgent matter.”

Tumango lang ito. Titig na titig sa kanya ang mapungay na mga mata. Parang ang daming gustong sabihin.

“Sige po, Tita,” humalik pa siya sa pisngi nito.

“Di ka muna kumain?”

“’Wag na po. Salamat na lang.” Ramdam niyang basag ang boses niya.

Inihatid pa siya ng Tita Marie niya hanggang sa gate.

Sa labas, dinig na dinig pa rin niya ang mga tahol ni Chuchu. Habang pinupunasan niya ang kanyang luha.

Jerome

Umabot sa boiling point ang dugo ni Ma’am Banaue, physics instructor. Ayaw na ayaw niyang  may inaantok, o naghihikab sa klase niya. Ipinapahiya niya talaga. Pag may mga ganito kasi, pakiramdam niya, hindi siya effective teacher. Isa pa, nakakahawa ang hikab. Scientifically proven.

Pero hindi basta iyon ang dahilan kung bakit siya nagalit. Kundi dahil sa dinami-rami nang puwedeng antukin, si Jerome pa. Paborito niya ito. May itsura kasi. Nakaka-appreciate ng mga lesson. At medyo matalino rin.

“Mahirap bang intindihin ‘yung sinabi ko?” nakapamewang na siya. Nakapantalong itim siya, blazer at purple na blouse. “I said, out!”

Tumayo si Jerome, nakayuko. Matangkad ito, maputi, naka-mohawk hair style. Namamaga ang mga nito. Dinampot ang itim na Jansport na backpack, lumabas.

Alam niyang nagulat ang mga estudyante niya. Bakit siya nagpalabas? Unang beses ito. Dati, namamahiya lang siya.

Biglang sobrang tahimik sa klase. Dinig na dinig ang ugong ng mga ceiling fan.

Kumukulo pa rin ang dugo niya.

“Yes, siesta ang class natin. One to two thirty. But it doesn’t mean na p’wede na kayong matulog dito! You enrolled this class. Kung inaantok kayo, ‘wag na lang kayong pumasok!”

Pagkatapos ng klase, medyo nakonsensiya siya. Papaano kung marami lang palang requirement sa major subject iyong bata?

“Kumulo ‘yung dugo ko sa student ko,” bungad niya kay Mr. Pablo, Filipino teacher. “Natulog ba naman sa klase ko!”

Sinimulan niya ang kuwento para makahingi ng opinyon, kung tama ba ang ginawa niya. Ayaw niyang ma-guilty. Marami man itong ginagawa, hindi pa rin ito dapat natutulog sa klase. Nakakabastos.

“Ano po’ng name?” nahinto ito sa paglalagay ng gamit sa locker.

“Si Jerome Ecouter. ‘Yung engineering.”

“Aaa,” sagot ni Mr. Pablo. Lumapit ito sa kanya. “’Wag n’yo na lang pong ik’wento a.”

Hindi siya kumibo. Bigla siyang kinabahan.

“Sabi n’ya kasi sa’kin, ‘wag daw ipagsasabi. Ako lang kasi’ng sinabihan n’ya e. ‘Yung mga classmate nga n’ya, di rin alam. Gusto raw kasi n’ya, tahimik lang.”

“Ano ba ‘yon?” di na siya nakatiis. Mas malakas na ngayon ang kaba niya.

“Namatayan po kasi sila,” sabi ni Mr. Pablo. “Dad n’ya. Ngayon po ang last day ng burol.”

Ina

Patay na ang mga ilaw sa bahay nang tumulo ang luha ni Chloe. Nakatagilid siya, kaya basang-basa ang unan. Sa mahabang upuang kahoy sa sala siya nahiga, at nahihirapan siya, dahil mas mahaba siya rito. Ayaw niyang matulog sa kuwarto. Parusa niya sa sarili.

Isang oras na rin siya roon, pero hindi pa rin siya makatulog. Naririnig pa rin niya ang pagtatalo nila ng mama niya. Pagkaalis na pagkaalis iyon ni Laurence, manliligaw niya.

“Ano’ng mapapala mo ro’n, kun’sakali?” mahinahon ang boses ng mama niya. Nasa sala sila. Singkuwenta anyos na ang mama niya. Maiksi ang buhok. Maputi. Maganda.

“’Ayan na naman ba kayo?”

“E tambay lang ‘yon, e. Kahit nga sina Mareng Rose, nagulat na nangliligaw sa’yo ‘yon. E lagi raw umuuwing lasing ‘yon. Walang trabaho. Hindi nakatapos. Parang walang kapanga-pangarap sa buhay.”

Totoo ang mga iyon, alam niya. Pero ewan ba niya, magaan ang loob niya kay Laurence. Masarap itong kausap. Masaya siyang kasama ito. Hindi lang basta dahil guwapo ito at lalaking-lalaki ang dating.

“Sabihin mo, ‘wag nang manligaw sa’yo,” titig na titig sa kanya sa mama niya.

“Ayoko!” napalakas ang boses niya.

“Chloe,” lumapit ang mama niya, “inilalagay ka lang sa ayos.”

“Puro naman kayo ganyan, e!” malakas pa rin ang boses niya. “Pa’no n’yong malalaman kung ano’ng maayos sa’kin e hindi n’yo naman nararamdaman ‘yong nararamdaman ko?”

“Dahil malapit ang bibig sa tenga,” naalaala niya, sabi iyon ng titser niya, “naririnig natin ang sinasabi natin. Doon tayo nasusugod ng konsensiya.” At naisip niya agad, mali. Mali siya.

“Ikaw lang ang inilalagay sa ayos,” basag na ang boses ng mama niya. “Ganyan mo pa ‘ko sagutin.”

Agad itong nagpunas ng luha. Saka patakbong umakyat sa kuwarto.

Gusto niyang mag-sorry, pero nahihiya siya. Papaano? Ano ang sasabihin niya? Ayaw rin naman niyang bastedin si Laurence.

Nag-oopisina ang mama niya. At wala naman siyang pasok pag Miyerkules. Kung tatanghaliin siya nang gising, kahit alas-otso lang, hindi na niya ito aabutan.

Niyakap niya ang sarili sa sobrang lamig. Ayaw niyang kumuha ng kumot sa kuwarto niya. Maging iyon, parusa niya sa sarili.

Alas-singko nang maalimpungatan siya. At yakap-yakap na siya ng kanyang kumot. Mula dibdib hanggang paa.