Wala Tayong Mata sa Likod

Wala tayong mata sa likod

kaya nga kung siksikan sa sasakyan, tayuan

sa harap natin isinasabit ang ating bag;

kaya hinuhulaan lang natin

ang nagtatakip ng ating mga mata;

kaya pag nakatalikod tayo madalas ginugulat.

Wala tayong mata sa likod

sa puwet, sa batok, sa tuhod, sa gulugod;

kaya tinitira tayo

nang natalikod.

Karoling ng mga Paslit

Hindi ko man sila mabigyan lahat

ng palima-limang piso o sampu

madalas mang mag-uumpisa pa lang sila

humihiyaw na ako ng “Tawad!”

kailan man, hindi ko sila itinuring na istorbo

hindi nasigawan o natawag na “damuho.”

At bakit nga gagawin ang mga ‘yon?

Mga musmos lang naman silang nangangarap

naniniwalang malaking halaga na

ang singkuwenta pesos na paghahati-hatian.

Hindi rin nila kasalanang

nang dahil sa kanila, nababalik tayo

sa mga Pasko sa ating kamusmusan

mga Paskong anong saya

at hinding-hindi na mababalikan.

Guro

Pagkasara ni Ma’am Vita sa locker niya, umupo agad siya sa puwesto niya sa kabisera ng mesa sa faculty room. Nagdasal siya.

Tatlong dekada nang nagtuturo si Ma’am Vita, tapos na ng doctorate degree in educational management, at head ng Department of Home Economics.

Nakasalubong niya sa hagdan ang student teacher ni Ma’am Antonio, may dalang chalk box, class record at mga index card.

“Good morning, Ma’am,” maganda ang ngiti nito, pang-Lunes na pang-Lunes.

Naalaala niya noong nag-o-OJT pa siya, ang gabi-gabi niyang dasal at tuwing umagang papasok sa eskuwela, sana, magkaroon na siya ng maraming karanasan, nang hindi na siya kinakabahan.

Marami na siyang karanasan ngayon, at ang dasal na niya, sana, sipagin siyang magturo.

Kung Bago Mag-Undas, Pasko, Bagong Taon, Mahal na Araw

Madalas kong maisip ang Undas

o Pasko, o Bagong Taon, o Mahal na Araw

depende kung alin ang pinakanalalapit

nakikinita ang mga eksena

makikita raw kita

at tayo’y magkakahiyaan

hanggang sa gumawa ng paraan ang hangin

at magkakausap tayo, saglit

tatagal, magiging ‘singtamis ng dati

at muli akong magiging iyo, muli kang magiging akin.

Ganito ang pangarap ko, taun-taon

kung bago mag-Undas, mag-Mahal na Araw

mag-Bagong Taon, mag-Pasko

kahit na alam kong

sa mismong gabi ng mga iyon

hindi mo naiisip ito, ni ako.

Kawalang-Katiyakan

Wala raw katiyakan ang buhay

maraming biglaan

sandamakmak ang di inaasahan

panandalian lamang ang mga bagay.

“Walang katiyakan!”

sigaw ng mga kariringgan

ng “Bukas na lang!”

Sana, Araw-Araw Pasko

Sa dyip na pa-Monumento

ngiting-ngiti ang batang lalaking may hawak na regalo

“Sana, araw-araw Pasko!”

May napasimangot, may napangiting pasahero.

Napaisip ako, paano nga kaya

kung Pasko araw-araw, literal?

Malamang, mauubusan ito ng kahulugan

o kung manatili man

di na matitimbang ang yaman

ng mga kapitalista, ng mga gahaman.

Umusad ang mga sasakyan, napakabagal.

May mga gusgusing batang nangangaroling

sa naipit na mga kotse

na inaabutan ng ilang barya, o kaya

pinagsasarhan ng bintana.

Napatingin ako sa bata

binubuksan na niya ang regalo.

“’Wag sanang matupad ang hiling mo.”

Tulad ng Ballpen

Lagi kong naikukumpara sa ballpen

ang isang relasyon

pakapipiliin mo sa tindahan

susubukan sa mga scratch paper

hanggang sa matagpuan ang nais

na siyang pakaiibigin sa mga unang gamit

pakamamahalin hangga’t magandang isulat

magandang ihaplos sa papel, maganda ang kapal o nipis ng tinta

at pakaiingatan kahit mumurahin lamang.

Ngunit ang nakalulungkot

sa ilang ulit na pagsusulat

ilang ulit itong mababagsak

at di iyon maiiwasan

isang beses, dalawa, tatlo, apat

mahina, malakas, mababa, mataas.

Ilang ulit itong mababagsak

at hindi mo alam, walang nakaaalam

kung muli pa itong susulat.

Sabihan Man o Hindi ng "Take Care" O "Ingat"

Talaga namang iingatan ninuman ang kanyang sarili

sabihan man siya o hindi

ng “Ingat,” o “Take care,”

makikipagtulakan pa rin siya sa pagsakay sa LRT

tatakbo pa ring paakyat sa footbridge

tatalon sa pagbaba sa bus

hindi tatawid sa tamang tawiran

kung ang mga ‘yon ang nakasanayan.

Walang mag-iiba

sa paraan ng pag-iingat at pagdadahan-dahan

ninuman

sabihan man siya o hindi

ng “Take care,” o “Ingat,”

ngunit sa sigla ng kanyang kaluluwa

makikita, malaki ang pagkakaiba.

Mahiwaga, Makalipas Makipaglamay

Makalipas makipaglamay

sa burol  ng isang kaibigan o kakilala lamang

o ng isang noon lamang nakilala, noong patay na

may nadarama akong kakaiba

mahiwaga

parang pighati, parang hindi

mahiwaga.

At sa pag-uwi, kung naglalakad o nasa dyip

kung nag-iisa o may kasama

parang may sinasabi sa akin ang hangin

at parang anumang saglit

sa pinakasaglit mang pagpikit

may biglang dadakma sa akin.

Maneho

Nakikita ni Mang Gastor sa windshield at sa sinasagasaang kalsada ang kabit na si Claudia, nakangiti. Napakaganda. Ayaw niyang mawala ang mga ngiting ‘yon.

Tinapakan niya ang silinyador, at sumibad ang bus. Parang susugod. Binabangga ang hangin. Nagsayawan ang usok at alikabok.

Nakikita na niya ang likod ng bus ng Santan Transit.

“Malapit na partner!” hiyaw ni Reggie.

Kailangan nila itong maunahan sa Balintawak. Sayang ang maraming pasahero roon.

May nag-overtake na motor, mahahagip niya. Kumabig siya sa kaliwa, saka biglang tapak sa preno. Pero silinyador ang natapakan niya. Tilian ang mga tao.

Bumangga sila sa poste ng Meralco. Nakita niya si Claudia, nakangiti, napakaganda. Bumagsak ang ulo niya sa manibela.

Tinig ng Aircon

Hindi mo mapapansin

ang kanyang tinig

kung maraming kasama

‘pagkat tatabunan lang ito ng inyong mga kuwento

halakhak, kulitan.

Ngunit kung nag-iisa

kung siya lang ang kasama

gaya ngayon, mapapansing

mayroon siyang tinig

pakinggan pang mabuti

hindi pala tinig, kundi himig

awit

na maaring diyan nanggagaling

sa iyong dibdib.

Pagsisid sa Luha

Sisirin mo’ng ‘yong luha

may makukuhang tula

o kaya talinghaga.

Awit ng Gabi

Marunong umawit ang gabi

mahusay

nanunuot ang himig, tumutulay.

Marunong umawit ang gabi

at kung ‘yon ba

ay malungkot na musika

mapait, mahiwaga, masaya

depende, kung paano pakikinggan

ng iyong kaluluwa.

Pangarap na Kamatayan

lahat ay may pangarap

pero hindi lahat

may pangarap na kamatayan

ang sa akin, gusto ko

mamatay sa pagliligtas

o nang hawak ang kamay

ng mahal sa buhay

o habang natutulog, nakangiti

matiwasay

ngunit ang pangarap na kamatayan

ay di gayon lamang

di tulad ng ibang pangarap

walang isasakripisyo, hindi napagsisikapan

dahil ang kamatayan

darating nang di mo alam

tatapikin ka sa balikat

hahagkan

nang walang paa-paalam

“Katiyakan” ni Roque Dalton

Matapos ang dalawang oras na pagpapahirap, binuhusan ng Apache at ng dalawa pang pulis ng isang baldeng tubig ang bilanggo para gisingin ito, saka sinabing: “Inutusan kami ni Colonel na sabihin sa‘yong binibigyan ka ng pagkakataong iligtas ang sarili mo. Kung mahuhulaan mo kung sino sa amin ang may isang kristal na mata, hindi ka na pahihirapan.” Pagkatapos magpalipat-lipat ng tingin sa mga mukha ng mga magpaparusa sa kanya, itinuro ng bilanggo ang isa sa kanila. “S’ya. Kristal ang kanang mata n’ya.”

At sinabi ng namanghang pulis, “Ligtas ka na! Ngunit pa’no mo nahulaan? Nagkamali’ng lahat ng kasama mo dahil ang mata ay pang-Amerikano, kaya napakahirap n’on.” “Napakasimple,” sabi ng bilanggo, nararamdamang hihimatayin na naman siya, “’yon ang kaisa-isang matang tumingin sa akin nang walang muhi.”

Siyempre, ipinagpatuloy pa rin nila ang pagpapahirap sa kanya.

Dis. 21, 2012

Bahagyang nakalapat sa unan ang likod ng nutritionist na si Eleona, habang nanonood siya ng balita. Umalis saglit ang asawa niya, bumiling mineral water. Ang ibinabalita ay ang pagkagunaw raw ng mundo sa Disyembre 21, 2012, ayon sa kalendaryong Mayan.

“S’yempre po, natatakot din,” sabi ng isang taxi driver.

“Kinakabahan din po,” wika ng isang babaeng sa porma, parang titser. “Natatakot.”

“Hindi po sana, kaso sa mga naririnig, natatakot na rin,” sagot ng tindera sa footbridge.

Gusto rin niyang maramdaman ang gayong takot. Pero hindi niya madama.

Napatingala siya sa puting-puting kisame, parang labanos, parang singkamas. Napahawak siya sa batok niya, at ilang buhok na naman ang nalagas.

Paggalang

Wala nang paggalang ang klima

sa pangalan ng buwan

Disyembre, ngunit kung ituring

Abril

nakapapasong init

nakalalapnos na hangin.

Wala nang paggalang ang klima

sa pangalan ng buwan.

At bakit nga naman

may paggalang ba ang tao

sa kalikasan?

Tsuper

Tagaktak na nga’ng pawis

hiningan pa ng buwis

pangmeryenda ng pulis.

Butiki

Sa tahimik na gabi

huni nila’y uyayi

panghilom sa sarili.

Maraming Talinghagang Mahuhugot sa Gabi

Maraming talinghagang mahuhugot sa gabi

sa dingding na dilim, sa di mabilang na bituin

sa koro ng mga kuliglig, sa uyaying hangin

sa paiba-iba nang hugis na buwan

sa malakas na tinig ng katahimikan.

Maraming talinghagang mahuhugot sa gabi

ngunit ang totoo

hindi mo iyon hinuhugot sa gabi

tinutulungan ka lang nitong

hugutin ang mga iyon

sa mga sulok sa iyong sarili.

Pagsila

May ahas na mat’yaga,

minamasdan ang daga,

biglang daan ang hangin,

tangay na s’ya ng lawin.

Kawayan

Biglang buhos ang ulan,

baha agad sa daan,

at hayun ang kawayan,

sumasayaw na naman.

Mga Sangkap ng Tula

Mga sangkap ng tula:

tugma at talinghaga

pighati ng makata.

Maya

Namahinga ang maya

sa sanga ng akasya,

at do’n, inawitan n’ya,

pauwing magsasaka.

Sa Dilim

Luha’y mapait,

at mas dama ang sakit

sa ‘yong pagpikit.

Hindi Pagtanga ang Pagtanga

Tambay sa may bintana

masarap tumunganga

may dumaang matanda

may nasulat s’yang tula.

Abala

Pagpasens’yahan sana

kung inaabala ka,

di lang alam kung pa’no

mapapalapit sa’yo.

Metapora

Hindi ako gagaya sa ibang tao

(baka kasama ka rito)

na gumagamit sa gabi at ulan

bilang pagtutulad sa kawalang-pag-asa

o metapora ng mabibigat na hamon

ng buhay na batbat ng dusa.

Hindi ako gagaya sa kanila

(maaring isa ka sa kanila)

sapagkat ganap kong nauunawaan

na may dalang kaligayahan

ang kalungkutang dala ng ulan

na kaibig-ibig na himig

ang hatid ng gabing tahimik.

Hindi ako gagaya sa iba

(sana, di ka kabilang sa kanila)

sapagkat mga hangal silang di nakauunawa

na sa ulan at gabi

marami ang maligaya

at napaghihilom ang sarili.

May Tatlong Musika Akong Naririnig, Isang Gabi

pinakikinggan ko ngayong gabi

ang paborito kong awitin

“Baby Can I Hold You Tonight” ni Tracy Chapman

habang gumagawa ng tula

at ang tanging tanglaw

maliwanag na mukha ng laptop

masarap

mahiwaga

masaya

ipinikit ko’ng aking mga mata

may naririnig akong tatlong musika

ang kay Chapman

ang sa gabi

ang sa kaloob-looban ng aking sarili

Paano Ba Magpaalam sa isang Taong Nasa Pagitan ng Pagiging Kakilala't Kaibigan?

Paano ba magpaalam

sa isang taong nasa pagitan

ng pagiging kakilala’t kaibigan?

Sapat na ba ang isang mahiwagang ngiti

isang pisil sa kamay

isang tapik sa balikat

isang yakap, isang akbay?

O bayaang mga mata na lamang

ang magsabi ng lahat-lahat?

Paano ba magpaalam

sa isang taong nasa pagitan

ng pagiging kakilala’t kaibigan?

O kailangan pa nga bang

maglaan pa ng ilang sandali

gayong di naman alam

kung magkikita pang muli?

Tulad ng Tao ang Tula

Tulad ng tula ang tao

tulad ng tao ang tula

may buhay, humihinga.

Tulad ng tula ang tao

tulad ng tao ang tula

maganda ang mabisa

ngunit iba pa rin ang may pinapanigan

ang marunong manindigan.

Muli

Matagal din tayong di nagkita

kung ilang araw, taon, buwan

tanda ko pa.

Matagal din tayong di nagkita

at kanina, nang aksidenteng magtagpo

ang ating mga mata, nginitian mo ako.

Iniisip ko, paraan mo ba ‘yon

ng pagsasabi ng “Hello,”

o natuwa kang makita sa mga mata ko

na naroon pa rin ang iyong pagkatao?

Pagsasanay

Sa yugtong ito ng pag-aaral

mas madalas ka na, sa pook na pinagsasanayan

kaysa sa paaralan, sa dating tahanan

isasapraktika ang mga inaral na teorya.

At sa araw-araw mo roon

sa pook na pinagsasanayan

makikilala mo ito bilang bagong tahanan

at sa paminsan-minsang pagpunta sa paaralan

unti-unti, mararamdaman mo

ang pagiging estranghero nito sa iyo.

At ganito nga ang mangyayari sa iyo

at ganito nga ang nangyari sa kanila

dahan-dahang pamamaalam

paghahanda sa ganap na paghihiwalay.

Gaya Raw ng Tao ang mga Bituin

Sabi ng isang kaklase,

“Gaya ng tao ang mga bituin.”

May buhay rin ang mga bituin

at higit na nakikita ang kanilang ningning

kung napakakapal ng dilim

at dahil may buhay sila, humihinga

tumatanda rin sila, hanggang sa mamatay

at ang saglit na yaon

ang pinakamaliwanag nilang saglit.

May nagtanong na isang kaklase,

“Talaga nga bang gaya ng tao ang mga bituin?”

Keep in Touch

Madalas kong marinig sa isang kaibigan

o sa isang kakilala

o sa nasa pagitan ng pagiging kakilala’t kaibigan

ang pangungusap na “Keep in touch.”

Noon, noong nag-aakala pa akong

naunawaan ko na ang mundo

“Sure,” o “Oo ba, ‘yon lang pala e,”

lang ang laging sagot ko.

Ngayon, ngayong malaki na ang duda ko

kung nauunawaan ko nga ba ang mundo

naririnig ko pa rin ito

at alam ko, isang tungkulin

isang pangako, isang hamon

ang kaakibat ng pagsagot ng “Oo.”

Isa sa mga Pinaka...

Isa sa pinakamatamis na mga saglit

sa buhay

ay ang pagpatong ng palad ng isang kaibigan

sa iyong balikat, kung may gumugulo sa isip

o nakabara sa dibdib

ang paniniwala niyang iyan, kung ano man iyan

ay iyong makakaya

ang pagtatanong niya kung kumusta ka na

matapos ang matagal na di pagkikita

habang kaharap sa mesa ang ilang serbesa.

At ang isa sa pinakamapait na mga saglit

sa buhay

ay ang malamang ang kaibigan

na kasama sa mga pangarap, na ipinagdarasal

na naging kapatid

na nag-aalala, na inaalala

sa tagal ng di pagkikita

ay isa na lamang palang kakilala.